|
DANTE MARROCCO
SUL DECRETO DINFEUDAZIONE DI
PIEDIMONTE A PROSPERO COLONNA
Arti Grafiche Ariello, Napoli 1965
Il
decreto dinfeudazione di Piedimonte a Prospero
Colonna è conservato nel museo civico di Piedimonte
(Caserta). È un fascicolo in carta bambagina, di sei
fogli, quattro dei quali e un quarto del quinto sono
scritti.
È una copia trascritta dai Registri della Sommaria,
dal quinto Quinternione, foglio 77. La scrittura è
un corsivo frettoloso, in cui linterpretazione è
resa a volte difficile più che dalle abbreviazioni
paleografiche, da particolari flessioni usate dallo
scrivano Sebastiano Sergio.
La copia fu richiesta dai Gaetani. Essi, dopo
lincendio del castello da parte spagnuola nel
Luglio-Agosto 1504, erano ormai privi di un archivio
locale che documentasse i loro precedenti diritti di
dominio. Fondi col suo archivio era anchesso
definitivamente perduto. Non restava che avere
almeno copie legali.
Ecco il testo:
Nos
Ferdinandus Dei Gratia Rex Aragonum, Siciliae citra
et ultra farum, et Hyerusalem, Valentiae,
Mayoricarum, Sardiniae, Corsicae, Comes Barchiononae,
Dominus Indiarum maris Oceani, Dux Athenarum et
Neopatriae, Comes Rosilionis et Ceritaniae, Marchio
Oristani et Gociani et administrator et Gubernator
regnorum Castellae, Legionis, Granatae pro Ser.ma
Regina Joanna filia nostra carissima, universis et
singulis presentium seriem inspecturis tam
presentibus quam futuris. Regium profecto munus est,
et a preclaris sepe practicatm per excellentem,
aliqua virtute viris, et a quibus aliquod insigne
meritum accepissent, illis oppida quedam huiusmodi
que prestantissimorum virorum dicuntur premia,
impartiremus. Sic etenim fides augescit, sic amor et
egregia pietas in Principes confirmari solet, sic
denique ad alios etiam fidelitatis invicem, et
beneficentie diffunfuntur exempla: resolventes
igitur sepe numero nostre mentis in acie, ac
considerantes instinctum prudentiam optimamque animi
disositionem Illustris viri Prosperi Colimnae
traiecti Ducis Fundorum Comitis, Consiliari fidelis
nostri dilecti, ac optima, et grata plurimum ac
accepta servitia, nobis, et Predecessoribus nostris,
in Regno nostro Sicilie citra farum, prestita,
compensa per eum in omni eventu, et oportuis
temporibus, nullis sue persone parcendo periculis,
laboribus, et expensis guerre prestat ad presens et
prestiturum speramus de bono semper in melius;
continuatione laudabili, inducimur erga eum af
gratiam liberalem. Quapropter, tenore presentium, de
certa nostra scientia, deliberare, et consulto, ac
ex gratia speciali, motu quidem proprio, et mera
liberalitate, eidem Prospero, eiusque heredibus, et
successoribus in perpetuum damus, donamus, tradimus,
concedimus et elargimur terram Pedimontis, terra
Cajvani, Comitatum Murconii, cum suis terris et
locis. Vd: terram S. Georgii, et terram S. Marci
delli Cavoti de Provincia Terre Laboris, que fuerant
Honorati, et Jacobi Gaetani, ac enim terram
Corigliani, et Acrii, de Provincia Calabrie Citra,
que fuerunt Berardini de Santoseverino olim
Principis Bisiniani, terram Diani et Laurini de
Provincia Principatus Citra, que fuerunt Antonelli
de Sanctoseverino, olim Principis Salerni, seu
Roberti eius filii, et terras Acquavive et Bitetti
de provincia terre Bari, que fuerunt Andree Mattei
de Acquaviva olim Marchionis Bitonti, omnia nobis,
et fisco nostro devoluta, et ad nostram Curiam
spectantia, propter notoriam rebellionem contra nos,
et statum nostrum per eos publice et notorie
perpetratam. Quoniam ipsi Robertus et Berardinus de
Sancto Severino, Andreas Mattei de Acquaviva,
Honoratus et Jacobus Gaetanus, hostiliter contra nos,
statumque nostrum pugnaverunt quos tenore presentium
nostros notorios hostes et rebelles decernimus, et
declaramus, et propterea dicta eorum bona nostro R.
Fisco adscripsimus, et applicavimus, prout harum
serie adscribimus, et applicamus que per nostros
milites stipendiaros ad nostram dicionem et
potestatem fuerunt reducta, cum suis castris et
fortelliciis, villis, hominibus, vaxallis,
vaxallorumque redditibus, feudis quaternatis et
inquaternatis, feudatariis, et subfeudatariis,
domibus, possessionibus, vineis, olivetis,
castagnetis, ortis, terris cultis et incultis,
montibus, planis, et silvis, fidis et diffidis,
molendinis, baptinderiis trappetis, venationibus,
defensis, forestis, passagiis, gabellis, dohanis,
plateis, scandagiis, juribus, dirictibus,
bajulationibus, et banco iustitie, et cognitione
primarum et secundarum causarum civilium,
criminalium et mixtarum, aliisque juribus,
jurisdictionibus, actionibus, sub ligio dominio ad
dictas terras, castra et loca quomodolibet
spectantibus, et pertinentibus, tam de jure, quam de
commendatione rerum exercitio jurisdictionis ipsius.
Ad habendum siquidem, tenendum, possidendum,
recepiendum, alienandum et ex illis disponendum,
prout, et quemadmodum eis videbitur, et placebit,
nostris tamen adsensu et beneplacito reservatis. Et
nihilominus pro favorabili, prosecutionis effectu,
donationis, traditionis, concessionis huiusmodi in
eundem Prosperum, eiusque heredes et successores,
omnem actionem utilem, directam, pretoriam civilem
et mixtam, ac in rem prescriptam in, et super terris
predictis eorumque fortelliciis, baiulatione
gabellis, mero mixtoque imperio, et gladii
potestate, cognitione dictarum causarum, juris ac
juribus et pertinentiis suis omnibus, et singulis
vigore huius nostri privilegii, de eadem certa
nostra scientia, et gratia speciali, transferimus,
concedimus, donamus, et penitus elargimur,
reservantes auctoritatem ad ea que nobis et nostre
Curie ratione majoris Dominii debuerint. Ita quidem
quod dictus Prosper et predicti sui heredes et
successores iam dictas terras, et castra, et loca
cum omnibus et singulis antedictis in feudum
immediate, et in capite a nobis et dicta nostra
Curia ac heredibus, et successoribus nostris teneant
et pssideant, nec ultra alium in superiorem et
dominum, preter nos, et heredes et successores
nostros supradictos, exinde recognoscant, servireque
propterea teneantur et debeantur, nobis predictis,
nostrisque heredibus et successoribus de dicto
feudali servitio quod idem Prosper in nostra
presentia constitutus prestare et exibere, et facere
nobis prefatisque nostris heredibus et successoribus
suis vicibus obtulit et promisit. Investientes
proinde prefatum Prosperum pro se, et dictis suis
heredibus, et successoribus de presenti donatione,
concessione et gratia per nostrum anulum ut moris
est. Quam investituram vim, robur, et efficaciam
vere, realis et effectualis donationis,
concessionis, et assignationis dictarum terrarum,
castrorum, et locorum, cum omnibus et singulis
antedictis volumus, et decernimus obtinere : pro
quibus quidem bonis, castris et locis ab eodem
Prospero ligium homagium nostris manibus recepimus,
et fidelitatis debite juramentum, legibus, juribus,
constitutionibus, Regnique capitulis et rescriptis,
ac aliis quibuscumque contrariis seu contrarium
forsitan disponentibus, et presertim que
concessiones, et alienationes bonorum feudalium
fieri prohibent, quibus, et unicuique ipsorum ex
nostra scientia certa, et dominica potestate
derogamus, et derogatum esse volumus, necnon
quibuscumque donatinibus, promissionibus,
privilegiis, scripturis, albaranis, alienationibus,
quibusvis aliis personis, forsitan factis, et
faciendis de dictis terris cum quibusvis clausulis,
et expressionibus verborum, non obstantibus
quoquomodo, etiam si specialiter requirent
expressiones speciales, quas et que si et in quantum
huiusmodi nostre concessioni, alienationi, et
donationi, refragarenti, et obstiterent, de dicta
certa scienti nostra, et potestate dominica
cassamus, inritamus, et annullamus, quarum ne
tenores sic pro expressis et specifice declaratis
haberi, ac si de verbo ad verbis, ac si de eisdem
expressa, et specialis mentio facta esset, volumus,
atque iubemus. Quapropter ut ea omnia illum, que,
volumus sortiatur effectum, prefate Ser.me Regine
Joanne Castelle Legionis Granate, et Principis
Gerunde, Archiducisse Austrie, Ducisse Burgundie, et
filie nostre carissime gubernatricique generali in
omnibus Regnis et terris nostris, post felices et
longos dies nostros, immediate heredi, et legitime
successori intentum nostrum aperientes, sub paterne
benedictionis obtemptu dicimus, et rogamus ;
Illustri nostro locumtenenti generali, et Vice Regi
in dicto nostro Sicilie citra farum regno,
spectabilibus magnificis dilectisque Consiliariis,
et fidelibus nostris, sacro nostro Consilio, et eius
Presidenti, magno quoque Camerario, Justitiario,
regenti, locum tenenti, et Presidentibus nostre
Camere Summarie, ceterisque aliis officialibus, et
subditis nostris, sindicis et Universitatibus, et
hominibus quocumque officio, titulo, authoritate, et
dignitate fungentibus presentibus, et futuris,
maioribus et minoribus, constitutis et
constituendis, eorumque locatenentibus, et unicuique
ipsorum, ad quos, seu quem spectabit, presentes
quibus pervenerint seu fuerint quomodolibet
presentate, precipiendo mandamus sub ire, et
indignationis nostre incursu, penaque unciarum auri
mille nostris inferend Erariis a transgressoribus
eorumdem, quatenus forma presentium per eos, et
unumquemque ipsorum diligenter actenta, et in
omnibus inviolabiliter observata, illam
exquequantur, et observent, exequi, et observari
faciant, atque mandent per quoscumque, iuxta sui
seriem, continentiam, et tenorem pleniores, et
contrarium non faciant aliqua ratione, sine causa si
dicta Ser.ma Regina nobis obediat, ceterique vero
Officiales et homines nostri subditi iram et penam
predictas cupiunt evitare.
In cuius rei testimonium presentes fieri iussimus
nostro negotiorum Sicilie citra farum sigillo
impendenti munitas. Datum in oppido Medine del campo
28 die mensis Novembris 8 Indictionis anno a
Nativitate domini millesimo quingentesimo quarto.
Regnorum nostrorum videlicet Sicilie ultra farum
anno vigesimo septimo; Aragonum et aliorum vigesimo
sexto, Sicilie autem citra farum et Hierusalem
secundo. Post datum volumus quod dictus Prosper
eiusque predicti heredes et successores teneantur
infra annum nostrum privilegium presens in
quaternionibus predicte nostre Camere Summarie in
eodem regno transcribi, et particulariter annotari,
ut inibi suis vicibus de predictis plena informatio
habeatur.
Datum ut supra.
Yo el Rey.
Vidit Malferius Regens.
Et pro locumtenente Protonotarii.Vidit generalis
Thesaurarius.
Dominus Rex mandavit mihi
michaeli perez de mazan.
In privilegiorum Rg. Folio a t. 110 presentatum et
annotatum die Maij 1505.
Extracta est presens copia a suo originali Registro
Regie Camere Summarie quinternionum quinto folio
77
in quo facta collactio per me
sebastianum sergium,
ipsius Regie Camere scribam et dictorum
quaternionum detemptorem de verbo ad verbum
concordat meliori tamen semper salva.
Et ut in ea maior fides adhibeatur Mag.us
Magister actorum dicte Regie Camere subscripsit, et
signavit ut fuit consuetum citra tamen preiudicium
litis pendentie, quo ad subscriptionem Magistri
actorum acederet.
Datum Neapoli in eadem Regia Camera die ultimo.
***
Il
documento fu emanato a Medina del Campo nella
Vecchia Castiglia, il 28 Novembre 1504, 8°
Indizione, e presentato e annotato nel Reg.
Privilegiorum, al foglio 110, il 9 Maggio 1505.
A Parte questa trascrizione, il decreto è conservato
nellarchivio di palazzo Colonna in Roma a Piazza
SS. Apostoli, alla collocazione III B XXXVI n.
59. Lì è loriginale, firmato da Ferdinando il
Cattolico, come si è detto. Inizia con Nos
Ferdinandus, e dopo i titoli dice: Regium profecto
munus est
. Senonché è intestato a Fabrizio, non a
Prospero. Con esso il Re concede i feudi del
marchese di Bitonto, Andrea Matteo di Acquaviva,
dichiarato ribelle.
***
Gli antagonismi fra i Colonna e i Gaetani (o Caetani)
erano di vecchi data. Forse proprio per questi
conosciuti antagonismi, ben due volte i feudi
confiscati ai Gaetani erano stati dati alla Casa
rivale, il 20 Maggio 1487, e definitivamente da Re
Ferdinando il 15 Novembre 1504. Chi aveva perduto
tutto era proprio il parente della Casa aragonese,
Onorato Gaetani, figlio del diseredato Pier
Berardino, nipote di Onorato, marito di Lucrezia di
Aragona. Era stato il settimo ed ultimo conte di
Fondi della sua casa.
Senza entrare in una dettagliata narrazione della
vita del condottiero Prospero Colonna (1452-1523),
Gran Contestabile del Regno, per le cui notizie si
rimanda ad opere specializzate sosteremo su un
momento della sua vita, fra il 1501 e il 1507, un
periodo ricco di fatti di vasta risonanza, e che
anche per la storia locale del Medio Volturno,
cinteressa da vicino.
Col consenso del Re Federico III, i due cugini
Fabrizio e Prospero erano passati al servizio della
Spagna. Siamo nel 1501. Sotto quella bandiera
avevano combattuto e vinto a Cerignola, al
Garigliano, a Pontecorvo. A Barletta avevano fatta
la scelta dei tredici italiani alla notissima
disfida
Il riconoscimento di tanto fedele e
valoroso servizio non era mancato. Fabrizio nel
1504, e 1507 veniva confermato nei feudi di Abruzzo,
riceveva molte altre terre in Terra di Lavoro, e gli
si riconosceva in perpetuo lassegno già concessogli
da Re Federico.
Dal suo canto, Prospero nel 1504 era fatto signore
di Fondi, Traetto ed altre terre, nel 1505 aveva
Caramanico.
Lo storico della sua Casa Prospero C., chiarisce che
Re Ferdinando, il 15 Novembre 1504, donò a Prospero
Fondi, Traetto, Acquaviva, Ambroscio, Morandolo,
Itri, Campello, Sperlonga, Monticello, Campodimare,
Imola, Pastene, Castelforte, Schiggio, Castelnuovo,
Fratte, Spiro, Castellonorato; e con altro
decreto dello stesso mese investiva Fabrizio e i
suoi eredi di Alba, Tagliacozzo, Castellana, Turo,
Casamassima, e Cassiano in Terra di lavoro, e
Acquaviva, Torano, Conteguerra, Carrapole, Santomero,
Belante, Palo, Morello, Tortoreto, Monterone,
Musciano, Gugliermo, Montepagano, Murro, Notarisco,
Guardiaumana, Castelvecchio, Casteltrasmondo,
Tripatone, Corciano, Rupe S. Andrea, Bassiano,
Castagna, Camucciano, Bisenzo, Appignano,
Castiglione, Montesitto e Cellino in Abruzzo. Ma qui
non cè Piedimonte e gli altri feudi di cui parla la
copia in esame. E più oltre il Colonna dice che in
data 14 Giugno 1507, il Cattolico aggiunse Atessa,
Tornareccio, Archia, Villa S. Maria, Montepiano,
Civita di Borello, Fallo, Rossello, casteldelgiudice,
Pescocostanzo, e Citra. Ma neanche fra questi è
Piedimonte.
Perciò ci dovettero esser due decreti il 15
Novembre, uno per Fabrizio coi beni degli Orsini e
degli Acquaviva, e uno per Prospero con alcuni beni,
fra laltro, dei Gaetani, e due decreti il 28
Novembre, uno per Fabrizio, coi feudi sopra
elencati, e no per Prospero, quello di cui si
pubblica qui il testo.
E loriginale? È sbagliata la collocazione
nellarchivio Colonna? O manca?
Quanto al contenuto il decreto non esce dalle comuni
formule di concessione, tranne che per quanto
riguarda il valoroso patrizio le cui lodi son
veramente meritate. |